مشاوره توانبخشی چیست؟
مشاوره توانبخشی طیف وسیعی دارد که وقتی ازش صحبت می کنم مخاطبینم می گویند: یکباره بگو همه جامعه را شامل می شود!. بله کاملا این موضوع واقعیت دارد. دوست دارم تمام قد از مشاوره توانبخشی دفاع کنم به این خاطر که کشورعزیزم، ایران پهناور ، بی نهایت به این مسیر توانبخشی در جهت ارتقای سلامت بهبود ذهن و روان نیاز دارد.
تعریف لغوی توانبخشی
توانبخشی به معنای بازتوانی و بازگرداندن توانایی‌های یک فرد به حالت حداکثر استقلال است و برخلاف پزشکی هیچ گونه دارویی تجویز نمیشود و روند بازیافتن تواناییها تدریجی است . برطبق تعریف سازمان بهداشت جهانی: تندرستی تنها به نداشتن بیماری یا نواقص دیگر در بدن خلاصه نمیشود، بلکه تندرستی به معنای مبرا بودن از هرگونه مشکل روانی، اجتماعی، اقتصادی و سلامت جسمانی است که برای توانمند ساختن افرادی که در طی زندگی دچار نوعی کم توانی می شوند ، مداخلات پزشکی، اجتماعی ، روانی و معنوی تدوین می¬کند و هدف نهایی آن بهبود سازگاری، توانمندی، رضایتمندی و خشنودی و در نهایت تعامل و ارتباط کارآمدتر با دنیا است.
ضرورت پرداختن به مشاوره توانبخشی
به نظر من معلولیت به جسم نیست چه بسا جسمهایی که ما در ظاهر امر اونها رو عاجز ببینیم ولی ذهنهای آرام و دلهای بزرگی داشته باشن که تو وجود خیلی از آدمهای بظاهر موفق و سالم ذره ای پیدا نشه !! من یک جمله دارم که میگم معلولیت فقط به جسم بر نمیگرده ما اکثراً جسم های سالمی داریم ولی به دلیل معلولیت ذهنی ناشی از سبک فکر ، زندگی کردن تا بیماریهای روان‌تنی و حتی بیماری های وخیم جسمانی که وقتی میریم دکتر میگه متاسفم مشکل شما عصبیه کاری از دست من برنمیاد
جایگاه مشاوره توانبخشی در ایران
در ایران، رشته مشاوره توانبخشی، بی نهایت ضرورت دارد، چرا که هدف آن، توان بخشیدن به روان ، جسم و پیکر جامعه است. آنچه که اکثراً در جامعه ایران می بینم : ناامیدی بیداد می کند … عدم تعادل بیداد می کند … خشم و افسردگی بیداد می کند … خود و دگر آزاری بیداد می کند … طیف وسیعی از همه این مواردی که مطرح کردم وجود دارد . وقتی به عنوان یک متخصص واجد صلاحیت تحلیل و تفسیر و نه قضاوت ، در جامعه قدم می زنم ، بین مردم زندگی می¬کنم در پارک ، کوه ، سفر و … واقعاً قلبم به درد می آید !! موارد وسیعی از نامیدی وجود دارد لحظاتی که با آگاهی می تواند غنیمت شمرده شود و به فرصت‌های طلایی تبدیل شود.
جایگاه مشاوره توانبخشی در زندگی فردی
همیشه می¬گویم : همه ما غذا می خوریم، سفر می رویم ، خرید می کنیم …به زیبایی های ظاهری بها بدهیم مثل خرید وسایل لولکس و حتی فیزیک مان، ورزش ویا عمل های جراحی زیبایی کنیم و به چیزهای مختلفی بپردازیم، جز خوشحالی و رضایت درونی خود !!
اما آیا واقعاً زندگی ارزش این را ندارد که بخواهیم آسایش ، آرامش و امنیتی دلپذیر برای خودمان به وجودآوریم ؟
آیا واقعاً زندگی ارزش این را ندارد که وقتی شبها می خوابیم و بالاتر از این بگویم نفس می کشیم لحظه به لحظه حال خوب را تجربه کنیم ؟!
و به همین دلیل بود که زمینه فعالیت طلوع ذهن رو به توانمندسازی، خودآگاهی و موفقیت سه ضلع مثلثی که دست یابی به حال خوب را شامل می شود ، اختصاص دادم .
تحلیل و تفسیر مشاوره توانبخشی
مشاوره از ریشه ”شور” به معنای همفکری است یعنی هنر کمک کردن به مراجع به نحوی که او بتواند در نهایت از آن بی نیاز گردد و توانبخشی از نظر لغت به معنای بازگرداندن تندرستی و خود کفایی و مهارت شغلی مفید به فرد آسیب دیده است . نوتوانی یا بازتوانی , تعلیم فنون تازه است و به ابعاد شناختی، عاطفی ، رفتاری و در کل ثبات سلامت و بهداشت می پردازد و شامل از بین بردن موانع نگرشی و زیست محیطی از طریق استفاده از فن آوری مشاوره، حمایت و پشتیبانی است . حمایت های بیمارگونه جهت کنترل و تخریب و ضعیف نگه داشتن به نفع فرد مقابل که به اهداف مدنظر خود در این زمینه برسند . در یک کلام مشاوره توان بخشی کنترل دیگران نیست، بلکه توانمند کردن آنهاست و به عبارتی یعنی توان بخشیدن به زندگی و حل و فصل مسائل متنوع انسانی !
از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت: معلولیت مجموعه ای از اختلالات جسمانی یا ذهنی است که فرد را از ادامه زندگی مستقل فردی و اجتماعی باز می دارد و در نتیجه معلول برای تداوم زندگی به توانبخشی در زمینه های مختلف نیاز دارد و توانبخشی مجموعه ای از خدمات و تلاش های هماهنگ هدفمند پزشکی ، اجتماعی ، آموزشی و شغلی است که معلول را برای دستیابی به شغل مناسب و به ارتقای سطح زندگی ما یاری می¬رساند .
مشاوره توانبخشی به موارد زیر در سه حوزه کلی می پردازد
حوزه¬های کلی مشاوره توانبخشی
۱. حوزه اجتماعی : همه افرادی که به دلایل مختلف از هنجارهای رایج جامعه فاصله دارند و دچار معضلات اجتماعی شده اند که آنها را از زندگی طبیعی جدا کرده است .
۲. حوزه جسمانی : بسیاری از افراد از بدو تولد و بسیاری هم در اثر رویدادهایی زندگی دچار نقص جسمانی شدند که نمی توانند همانند انسان های عادی یک زندگی معمول را داشته باشند .
۳. حوزه روانی : افرادی که به لحاظ روانی دچار بدکار قابل ملاحظه ای هستند که تا حد زیادی آنها را از برقراری ارتباطات انسانی محروم شده¬اند .
۴ . حوزه ذهنی : شامل تمامی عقب مانده های ذهنی
افراد نیازمند به یاری متخصصان توانبخشی
– کارآفرین – نخبه – مهاجران – بزهکاران – کودکان کار – معتادان مواد مخدر و الکل- بی سرپرست یا بدسرپرست – مردان و زنان بیوه – سالمندان – زنان و مردان خیابانی – کاردرمانی – گفتار درمانی – ایتام – فنی ارتوپدی – شنوایی شناسی – ضایعات نخاعی سکته مغزی – آرتریت روماتوئید – دیستروفی عضلانی – نقص عضو و اندام مصنوعی با پروتز – ناهنجاری اسکلتی- اسپینابیفیدا – فلج مغزی – فلج اطفال – آشیان گریز – آسیب دیده اجتماعی ، خانواده¬های محترم جانبازان و شهدا – بحران سوگ : از دست دادن عزیز و اعضای بدن ، مال – فقدان – زنان و مردان مطلقه و کودکان طلاق – طلاق عاطفی و گسستگی روابط در خانواده – عدم سازگاری اجتماعی – مضطرب و افسرده – خشونت خانگی – سیل زده و زلزله زده – وسواس فکری و عملی – اختلال آسیب پس از حادثه – خودکشی و دگرکشی – فرار از منزل – ازدواج ناخوداگاه – سواستفاده جنسی – تجاوز – گروگانگیری شده – بیمار درحال مرگ – تحریک بیمار روانی – پرخاشگری و خشم – شغل¬های درمعرض خطر و مناطق سخت – بازماندگان از جنگ – آسیب دیده های حادثه – استرس حاد – انواع فوبیا – معتادان به مصرف مواد مخدر – سرباز – زنان و مردان بیوه – تحت کفالت – معافیت پزشکی – زندانیان – پسران و دختران فراری – افراد بیکار و در جستجوی شغل – سالمندان به ویژه سالمندان تنها – معلولین جسمی مانند : نابینایان ، ناشنوایان – افراد باهوشبهر پایین – متکدیان – روسپیان – افراد دچار اختلالات نافذ رشد – اختلالات شخصیت – اختلالات روانی مثل : افسردگی ، اضطراب ، کاهش انگیزه های زندگی ، بحران معنای زندگی – آسم – گوژ پشتی – افراد مبتلا به بیماریهای خاص مانند : سرطان هموفیلی ، ورم مغزی ، تالاسمی ، صرع ، ایدز ، ام اس ، تیروئید ، سندروم ها – مشکلات قلبی عروقی – دیابت و کلا هر نوع بیماری که ملزم به مصرف داروی دایمی می باشد – همچنین افرادی که طی حوادث رانندگی و جاده ای دچار معلولیت می شوند .
ماهیت سیستمی مسائل انسانی در مشاوره توانبخشی
بدیهی است که به دلیل ماهیت سیستمی مسائل انسانی نمی توان بین مسائل انسانها خطوط قرمز ترسیم کرد. فرآیند مشاوره که با هدف بهبودی و خوداتکایی صورت می پذیرد، مساله ای همه جانبه است که نیاز به دیدگاه کل نگر دارد. بدیهی است که روانشناسی و مشاوره ارتباط تنگاتنگی با سایر حوزه های علوم انسانی از جمله فلسفه، علوم اجتماعی، حقوق، تاریخ و ادبیات دارد و بایستی به ارتباط درونی علوم در شکل گیری و تحلیل مسائل انسانی توجه شود .
فلسفه توانبخشی و ارتباط آن با روانشناسی مثبت گرا و دیدگاه واقعیت مدار
فلسفه توانبخشی به زبان شیوا یعنی ” اگر دست نیست، پا هست” اگر قدرت حرکت نیست، زبان و تفکر هست . اگر حس بینایی نیست، حس شنوایی و لامسه هست و بالاخره، اگر تندرستی نیست، امید به زندگی هست و به نظرم دارای دروس بسیار کاربردی است که این گرایش را بینهایت مستثنی از سایر گرایش ها می سازد. مانند: مشاوره بحران، خانواده، توانبخشی سالمندان و در نهایت این جمله بسیار شیرین و جانانه است که با تمام وجود تقدیم شما خوبان می کنم:
“مشاور توانبخشی که آچار فرانسه نباشد، مشاور توانبخشی نیست”
رسالت من
از اول کنجکاو بودم … از دوران بچگیم …
خونه ما خیلی پررفت و آمد بود. مهمونا با مادرم ساعت ها صحبت میکردن. با خودم می گفتم : حرف چه جوری میاد از دهنشون بیرون ؟ یقین یک کمدی ، صندوقچه ای هست که همه حرفاشونو تو اون ریختن و من باید اونا رو پیدا کنم و ببینم چطوری هستن ! برای همین تقریباً وقتی پنج یا شش ساله بودم ، میرفتم روی جفت پنجه پاهام وای میسادم به فرق سر آدمها زل میزدم تا بلکه پیدا کنم اون حرفها رو ! دوست داشتم بتونم جمجمه رو بردارم دستم رو بکنم تو سر ! همه این صندوق‌ها و این حرفها را در بیارم و این به این خاطر بود که یه اسباب بازی تو خونمون داشتیم که حروف و به صورت کوچک و بزرگ داشت و منو و مهدی برادر عزیزم با اونا می تونستیم کلمات رو بسازیم و فکر می کردم یه چیزی شبیه همون توی مغز آدمی هست و این کلمات رو تشکیل میده و برای اینکه سردربیارم از حرفها ، باید ببینم فرق این کلمه به کلمه چیه که یک کلمه می¬خندونه یک کلمه می گریونه !! وقتی یک نفر رو می دیدم که حرفهاش در جمع تاثیرگذار بود ، دوست داشتم سردربیارم که این حرفها از کجا میاد ؟! رو چه حساب این حرفا رو میزنه ! دلیلش چیه ؟!
بعد یهو هر چند دقیقه یکبار می شنیدم که: تو به دلش نگاه کن … شاید اینطور نباشه … ولی متاسفانه داره این طوری برخورد می کنه ! فلانی که اصلا مریضه ! مریض بودن که شاخ و دم نداره … منم تو دوران بچگی یه تصویر میومد بالای ذهنم … مریض بودن یعنی چی ؟ مگه میشه آدم و شاخ و دم داشته باشند ؟ چطوری میشه که راجع به آدم اینطوری حرف زده میشه !! راجع به یه آدم دیگه خیلی خوب با احترام و از روی محبت زیاد !
وقتی که خیلی خیلی بزرگتر شدم تونستم این حرفا رو تشخیص بدم . فهمیدم آدمها ته دلشون واسه همه خوبی میخوان ولی ممکنه با کلامشون ، با رفتارشان ، با انتخابهاشون ، روش و سیستم زندگیشون و … احتمالش خیلی زیاده که به خود و اطرافیانشون و حتی نسلشون آسیب وارد کنند. آدم ناراحت ، خودش از دست خودش رنجیده خاطر میشه ! خودش عذاب وجدان می گیره که آخه چرا من آدم بدی هستم و …
از همون اول به علوم ذهن علاقه داشتم. وقتی که وارد این رشته شدم با خودم گفتم جریان همون حرفاس که مگه آدم مریض …
شدیدا خیلی کنجکاو بودم و لحظه به لحظه در این کلاس ها زندگی می¬کردم . اکنون از انتخاب رشته مشاوره گرایش توانبخشی خیلی مسرورم .
فرآیند مشاوره به ما کمک میکند تا به رشد در ابعاد گستردهای دست یابیم . اگر دغدغه خاطر داریم ، بتوانیم حتی کمی راحتتر کنار بیاییم و راه حل هایی را به کمک مشاور در خودمون پیدا کنیم که تا قبل از آن، حتی بهش فکر نکرده باشیم و یا اینکه حتی اگر در شرایط نسبتا مطلوب قرار داشته باشیم به رشد و آرامش عمیق تری برسیم.
انسان هایی که از هر جهت احساس هیجانی، عاطفی، رفتاری و جسمانی ناتوان هستند و نیاز به کمک مشاور دارند تا برای ادامه زندگیشان به استقلال و تعادل مطلوب تری برسند و بتوانند به تنهایی زندگیشان اداره کنند.
در اصل هیچ تضمینی بصورت یکجانبه وجود ندارد، تضمین پیشبرد کار، تعهد مراجع با خودش است تا در کنار تخصص مشاور، مسیر بهبودی را برای خودش فراهم کند. این انتخاب مراجعه کننده مهم است و در اصل خود اوست که موتور انرژی خود را هدایت می کند.
زندگی خودشان پر از مشکلات است! اینکه زندگی هر آدمی، پستی و بلندی خاص خودش را دارد و این طبیعی است. اینکه یک مشاور، شخصیتش در جلسه مشاوره اثربخش است، حرفی کاملا بجاست ! ما برای هر کاری قطعا مشورت و بررسی میکنیم مثل خرید لباس و … برای روان و جسم خودمان هم به همین ترتیب، طبیعی است بگردیم و پیش خودساخته ترین مشاور برویم! این موضوع به قدری حیاتی است که اسم و رسم و شهرت الکی را شامل نمیشود و باید شناخت کمی حداقل نسبت به سرنوشت فرد و تجربه شخصیش بیاندازیم و این امر خدا رو شکر در دنیای بیرونی و مجازی امکان پذیر است.
1 نظر در “مشاوره توانبخشی”
بسیار عالی??
بنظر من تمامی افراد برای زندگی به مشاوره خوب جهت برنامه های خود نیاز دارند.